Исроилни бу давлат тузилмаси учун мисли кўрилмаган норозилик намойишларини қамраб олди, уларнинг аҳамияти унинг чегараларидан анча узоқда.

Оммавий намойишлар, иш ташлашлар, вазирлар ва дипломатларнинг бир қатор истеъфолари ва ишдан бўшатилишига ҳокимиятга қайтган Бинямин Нетаняху ҳукуматининг мамлакатда суд-ҳуқуқ ислоҳотларини амалга ошириш режалари сабаб бўлди. Гап нима ҳақида эканлигини ва бу қандай оқибатларга олиб келиши мумкинлигини тушуниш жуда муҳимдир.

Исроил парламент республикаси бўлиб, одатда парламент сайловларида ғалаба қозонганлар томонидан бошқарилади. Бу камдан-кам ҳолларда битта партия, кўпинча, сўнгги йилларда бўлгани каби, бу уларнинг коалицияси бўлиб, ўз ҳукуматини тузади.

Бироқ, парламент кўпчилиги ва ҳукумат қонунларнинг қабул қилинишини тўсиб қўйиши ёки уларни бекор қилиши мумкин бўлган Олий суд томонидан белгиланадиган маълум қонуний чегаралар доирасида мамлакатни бошқаришга мажбур. Шу билан бирга, Олий суднинг ўзини шакллантириш осон эмас – судьялар Адлия вазири, ҳукумат вакили, ажрим вакилларидан ва мухолифат партиялари ёки парламент коалициялари, адвокатлар ассоциацияси вакиллари, икки амалдаги судья, баъзан - бош прокурор ва Иброний университетининг юридик факультети деканидан иборат Судьяларни тайинлаш комиссияси томонидан тақдим этилганидан кейин Президент томонидан тайинланади.

Ўта сионистик ва диний-сионист партиялар коалициясини тўплаган Нетаняху бу тизимни парламентдаги кўпчилик Олий суд қарорларини енгиб ўтиб, унинг таркибини кўпроқ аниқлаши учун ислоҳ қилмоқчи эди. Бу унга нимага керак?

Гап шундаки, Исроилнинг ҳуқуқий ва суд истеблишменти қонун устуворлиги ва демократия ҳақидаги замонавий Ғарб ғояларининг ташувчиси бўлса, Нетаняху еса Исроилни фундаменталист, автократик яҳудий давлатига айлантирмоқчи бўлган кучлар етакчисидир. Яҳудий жамиятининг ўзида иккала йўналишнинг тарафдорлари, уларнинг Исроил сиёсатидаги мавқеи сўнгги пайтларда ҳукмрон коалицияни ким тузишига тобора кўпроқ таъсир кўрсатаётган Исроил арабларини ҳисобга олмаганда, тахминан тенгдир. Шу билан бирга, туғилиш даражаси юқори бўлганлиги сабабли, диндор яҳудийлар тобора кўпайиб бормоқда ва бундан фойдаланиб, улар Исроилни яҳудийлаштиришни хоҳлашади, яҳудий жамиятининг бошқа қисми эса, аксинча, уни либераллаштиришни хоҳлайди.

Айнан Олий суд парламентдаги кўпчиликдан мустақил  институт сифатида Исроилни яҳудийлаштириш режалари йўлида тўсқинлик қилмоқда ва шунинг учун Нетаняхунинг рақиблари Нетаняхунинг бу суддан ваколатларини олиб қўйиш ва уни парламент кўпчилигина бўйсундиришга уринишини мамлакатни қўлга олишнинг бошланиши сифатида тушунишди.

Бу ерда дарҳол бир нечта фикрлар пайдо бўлади.

Мусулмонлар бунга қандай қарашлари керак? Бир томондан, китоб аҳлининг диний қадриятлари тарафдорлари бизга феминизм, ЛГБТ ва бошқа "илғор қадриятлар"ни тарғиб қилмоқчи бўлганлардан кўра яқинроқ бўлиши керак. Бошқа томондан, муаммо шундаки, бу диний қадриятларнинг алоҳида тарафдорлари Фаластиндаги диндошларимизни ва Қуддусдаги динимизни йўқ қилишни хоҳлашади, Фаластин ерларида янги яҳудий аҳоли пунктларини қуришни тарғиб қилишади ва бу ерда Ал-Қудсда яҳудийлар ибодатхонасини қуришга интилишади.

Бу, албатта, биз фосиқликни очиқдан-очиқ тарғиб қилувчиларни қўллаб-қувватлашимиз керак дегани эмас, лекин бу томонлардан бирортаси ҳам тўлиқ ҳокимиятга эга бўлмаган, сиёсий тузум эса манфаатлар мувозанатига асосланган тизимда мусулмонлар кўпроқ фойда олишини билдиради, бу уларга араб-мусулмон сайловчиларга ўз овози ва таъсирига эга бўлиш имконини беради. Албатта, уларнинг ерларида яратилган бегона давлатда имкон қадар...

Шу билан бирга, бу вазиятни Исроилдан бошқа мамлакатларга экстраполяция қилиш мумкин. Хусусан, ҳозир Туркияда жуда муҳим сайловлар яқинлашмоқда ва бу сайловларда ким ғалаба қозонса, ғолибнинг мағлубга нисбатан устунлиги минимал бўлиб, турк жамияти икки катта лагердан – уларнинг ҳар бирида ўз манфаатларига эга турли таркибий қисмлар бўлган ҳокимият органлари тарафдорлари ва мухолифларидан иборат бўлишда давом етиши аниқ.

Шу маънода суд-ҳуқуқ ислоҳоти тарихи шуни кўрсатадики, бундай мураккаб ташкил этилган жамиятларда сайловларда ғалаба қозониб, ҳукуматга раҳбарлик қилиш бир нарса, лекин тизимни ўзингиз ва лойиҳангиз учун қайта қуриш бошқа нарса. Нетаняхунинг сайловдаги ғалабасидан мамлакатни ўзгартириш учун фойдаланишга уриниши Исроилни фуқаролар уруши хавфи остида қолдирди ва у аллақачон ислоҳотни тўхтатиб қўйишини эълон қилди.

Шунга қарамай, бу вазиятнинг ўзи Исроилнинг заифлигини кўрсатди, чунки бир томондан, диндор яҳудийлар сони ортиб бораётганлиги сабабли, иккинчи томондан, "илғор ғоялар" тарафдорлари радикаллашмоқда. Келажакда бу давлат учун шундай инқирозга олиб келиши мумкинлигини, у энди ўзининг аввалги чегаралари ва шаклидан чиқа олмаслигини тушуниш учун буюк таҳлилчи бўлиш шарт эмас.

Мусулмонлар бундан фойдалана оладиларми, мана масала қаерда. Иккинчи савол, биринчи саволга жавоб кўп жиҳатдан боғлиқ - қўшни мусулмон давлатлари ўша вақтга қадар худди шундай жараёнларнинг гаровига айланиб қолмайдими?