Исроил разведка хизматларининг тарихи 1929 йилда, Британиянинг Фаластин мандати даврида, мустақил яҳудий давлати эълон қилинишидан кўп йиллар олдин бошланган. Араб аҳолиси билан зиддият, шунингдек, Британия ҳукумати билан зиддиятлар яҳудий аҳоли пунктларига жангарилар ҳужумларининг олдини олиш ва яҳудийларнинг Фаластинга ноқонуний иммиграциясини таъминлаш учун разведка ишларини олиб боришни талаб қилди. Айнан ўша пайтда биринчи яҳудий разведка хизмати «Шай» пайдо бўлди.

1948 йилда Исроил давлати эълон қилингандан сўнг, разведка хизматлари Британия намунаси бўйича қайта ташкил этилди. Натижада, замонавий Исроил разведка хизматларининг прототиплари пайдо бўлди: Мудофаа вазирлигига бўйсунувчи "Шабак" (иброн. שירות הביטחון הכללי‎) ва "АМАН" (иброн. אגף המודיעין‎) ва ТИВ ҳузуридаги сиёсий бошқарма. Биринчи хорижий резидентликларни ташкил қилиш бошланди.

Ҳарбий ва сиёсий разведка хизматлари ўртасидаги кўплаб зиддиятлар 1951 йилда уларнинг АҚШ намунаси бўйича қайта ташкил этилишига олиб келди. Айнан ўша пайтда бевосита Бош вазирга бўйсунадиган, афсонавий охир-оқибат қудрати бўйича КГБ ва МРБга етиб олган Моссад (ибронийча: המוסד למודיעין ולתפקידים מיוחדים) ташкил этилди. 1952-1963 йилларда Моссадни бошқарган Иссер Харел бошқа барча разведка хизматларини ҳам назорат қилиб, давлатдаги 2-рақамли одамга айланди.

1957 йилда вазифаси ядровий объектларни, шунингдек, ядровий ва кейин юқори технологияли жосусликни ҳимоя қилиш бўлган Лакам бюроси пайдо бўлди. Кейинчалик бюро тарқатиб юборилди.

Исроил разведка хизматларининг тарихи ажойиб операцияларни (Эйхманни ўғирлаш, ноқонуний муҳожирларни энг юқори даражада киритиш, юқори мартабали амалдорларни ёллаш, террорчиларни йўқ қилиш, террористик ҳужумларнинг олдини олиш) ҳам, жиддий муаммоларни (Қиёмат куни уруши арафасида "кўрлик", Бош вазир Ицхак Рабиннинг ўлдирилиши, агентларнинг омадсизликлари, муваффақиятсиз диверсиялар) ҳам билади.

Бугунги кунга қадар Исроил разведка хизматлари дунёдаги энг машҳур ва нуфузли хизматлардан бири бўлиб қолмоқда, учта асосий хизмат -  «Моссад», «Шабак» и «АМАН», баъзи инқирозларга қарамай, Исроилнинг давлат манфаатлари ва хавфсизлигини ҳимоя қилиб, муваффақиятли фаолият юритмоқда.



Британия мандати (1948 йилгача) «Шай»нинг ташкил этилиши

Исроил разведка хизматларининг тарихи 1929 йилда Британиянинг Фаластин мандати даврида бошланган. 1920 йилдан бери араб зўравонлигининг кучайиши ва айниқса 1929 йилги оммавий қирғинлар, яъни бир ҳафта ичида 133 яҳудий ўлдирилиши ва 339 киши яраланиши, яҳудийларнинг ўзини ўзи ҳимоя қилиш ташкилоти бўлган «Хагана» доирасида ахборот ва разведка хизматининг ташкил этилишига олиб келди. «Шерут едиот» (ибронийча: שירות ידיעות, "Ахборот хизмати") ёки қисқартирилган "Шай" (иброн. ש"י) деб номланган бундай хизматни ташкил этиш 1929 йилда Миллий қўмита ва яҳудийлар агентлиги (Сохнут - Исроилнинг бўлажак ҳукумати прототипи) томонидан бошланган. Параллел равишда Сохнутнинг сиёсий бўлими ҳам иш бошлади.Унинг асосий йўналишлари Яқин Шарқ ва бошқа мамлакатларда сиёсий ва ҳарбий маълумотларни тўплаш, бутун дунё бўйлаб яҳудий аҳолисини кузатиш учун агентлар тармоғи ташкил қилиш эди.

1936 йил апрел ойида «Хагана» яҳудийларининг ўзини ўзи мудофаа қилиш бўлинмалари қўмондонларидан бири араблар орасида кенг таниши бўлган Эзра Данинга 15 апрел куни Анабта қишлоғи ва Нур Шамс британ лагери орасидаги йўлда иккита қуролсиз яҳудийни ким ўлдирганини аниқлашни сўраб мурожаат қилди. Шу билан бирга, Эзра Данин ўзининг биринчи агентини - жангариларнинг яҳудий аҳоли пунктларига ҳужум қилиш режалари ҳақида билган ҳамма нарсани хабар беришга рози бўлган арабни ёллади.

Данин яҳудий агентлигининг сиёсий бўлимига мурожаат қилди ва араблар орасида агентлар тармоғи ташкил этишни таклиф қилди. Ушбу мақсадлар учун ойига олти британ фунт стерлинг ажратилган. Натижада, агентларни ёллашда Данин уларга ўз чўнтагидан пул тўлаган. 1936 йил август ойининг охирида, араб тартибсизликларининг энг юқори чўққисида Данин Заганада махсус разведка хизматини ташкил этишни таклиф қилган ва нима учун зарурлигини тушунтирган 2 саҳифалик меморандум ёзди. Данин билан биргаликда «Яҳудий агентлиги»нинг сиёсий бўлимида ишлаган Реувен Шилоах (Засланский) ва Хагананинг раҳбарларидан бири Шаул Авигур (Мейеров) разведка хизматини ташкил этишда қатнашдилар.

1940 йилнинг ёзида Хагананинг штаб-квартирасида Данин бошчилигидаги араб бўлими ташкил этилди. Шимшон Машбетц унинг ўринбосари бўлди. Деярли бир вақтнинг ўзида британ агентларининг Хаганага кириб келишига қарши курашиш учун контрразведка бўлими (Ригул негди) ташкил этилди, уни Шоул Авигур ва Давид Шалтиэл бошқарган.

Данин ўзининг асосий вазифасини Фаластин шароитлари билан боғлиқ ҳолда разведка ишлари назариясини ишлаб чиқиш деб ҳисоблади. Айнан у Исроил разведкасининг асосий тамойилини шакллантирган: "Душманингни бил". У шундай деб таъкидлаган:

«Биз умуман араблар билан эмас, балки жуда аниқ бир араб билан душманмиз. Биз унинг кимлигини билишимиз керак. Баъзи бир йигит баланд тепаликда ёки пастда водийда ўтиради ва ўқ отади, биз эса ҳаммамиз дод-вой қиламиз, ваҳимага тушамиз ва окопларга сакраймиз, ваҳоланки, муайян бир Али ёки Муҳаммад билан ишни ҳал қилиб олиш керак. Биз уни аниқлашимиз ва унга қарши ҳаракат қилишимиз керак».

Данин араблар ва яҳудийлар биргаликда ишлаган 25 та ташкилот ва фаолият соҳаларини санаб ўтди. Масалан, юк ташиш ва денгиз орқали ташувлар, телекоммуникация, темир йўллар, журналистика, муниципалитетлар, қамоқхоналар ва Британия маъмурияти идоралари. У яҳудий ишчилардан араб агентларини ёллашни таклиф қилди. Бу концепция Британия разведкасининг усулларидан фарқ қилар эди, бу эса потенциал маълумот берувчиларни фақат сиёсий, ҳарбийлаштирилган ва қўпорувчи ташкилотларда қидириш имконини берди.

Дастлаб «Шерут едиот» уч бўлимдан иборат эди: ички хавфсизлик бўлими («яҳудий дивизиони»), сиёсий бўлим (британ ҳукумат органларига кириш) ва араб бўлими. Шунингдек, учта минтақавий бўлим ташкил қилиш кўзда тутилган, лекин ўша пайт улар фақат қоғозда мавэуж эди.



1942 йилга қайта ташкил қилиш

1942 йил март ойида «Шай» қайта ташкил қилинди. У контрразведка функцияларидан озод этилди ва ҳарбий органлар структураларидан чиқарилди. «Шай» тўғридан-тўғри «Хагана» раҳбарияти ва «яҳудий агентлиги»нинг сиёсий бўлимига бўйсунадиган бўлди. «Шай» махсус хизматига Моше Шерток ўрнига илгари «Хагана» учун қурол-яроғ сотиб олиш билан шуғулланган Исраэль Амир раҳбар бўлди. Ташкилот «Асарлар ижтимоий таъминот қўмитаси» соясида ишлаб, штаб-квартираси Тель-Авивдаги Бен-Иегуда кўчаси 5-уйда жойлашган.

1945 йилдан сиёсий бўлимга Борис Гуриэль[he] (Гуревич), араб бўлимига Эзра Данин (ташкилотдаги ягона профессионал) бошлиқ бўлди, 1945 йилдан Биньямин Гибли (бўлажак ҳарбий разведка раҳбари) Машбетц ўрнига унинг ёрдамчиси бўлди. «Яҳудий бўлинмаси»ни Жозеф Краковский] бошқарган ва 1944 йилга келиб унинг ўрнига Иссер Харел (Шабак ва Моссаднинг бўлажак раҳбари) тайинланган.

Иккинчи жаҳон уруши даврида араб экстремистлари бўйича картотека тузиш бошланди, у 1943 йилга келиб тизимлаштирилди. "Шай" нинг сўнгги раҳбари 1948 йил феврал ойида Девид Шалтиэлни алмаштирган подполковник Иссер Беери эди.

Шу билан бирга, Реувен Шилоах Исроил разведка хизматларининг мақсад ва вазифаларини шакллантирди, улар бугунги кунгача долзарб бўлиб қолмоқда:

Араблар яҳудий жамиятининг биринчи рақамли душмани ва профессионал агентлар араб муҳитига киритилиши керак. Исроил разведкаси фақат Фаластин билан чекланмаслиги керак. У бутун дунёдаги яҳудийлар хавфсизлигининг яҳудий-сионист кафолати ролини бажариши керак. Яширин фаолият замонавий технологияларга асосланган бўлиши керак, жосуслик соҳасидаги сўнгги ютуқлардан фойдаланган ҳолда, АҚШ ва Европа мамлакатларидаги дўстона хизматлар билан алоқаларни сақлаб туриш керак — Реувен Шилоах

Шундай қилиб, Исроил эълон қилинган вақтга келиб, янги давлатнинг махсус хизматларини ташкил этиш учун назарий ва кадрлар базаси тайёрланди.



1948-1951 йиллар даври

1948 йилги қайта ташкил этиш

1948 йил май ойида Араб-Исроил урушининг иккинчи босқичи бошланиши билан Данин томонидан ташкил этилган информаторлар тармоғи деярли қулади — аҳоли пунктлари фронт чизиғи билан ажратилган, «Шай» эса ҳали радио-узатгичларга эга эмасди. Уруш авж вақтида, бутун яҳудий разведка хизмати 68 ходимдан иборат эди.

7 июнь куни Исроил Бош вазири Девид Бен-Гурион ўзи ишонган икки Хаганах зобити: Реувен Шилоаҳ ва Иссер Беерини чақирди. Улар учаласи Исроил махсус хизматларини Британия модели асосида қайта ташкил этишга қарор қилди.

30 июн куни Беери Тел-Авивдаги Бен-Иегуда кўчаси, 85-уйда жойлашган Шай штаб-квартирасида йиғилиш ўтказди. Беерининг ўзидан ташқари, ушбу ташкилотнинг беш нафар юқори мартабали раҳбарлари иштирок этдилар: Галилеялик Авраам Кидрон, Негевлик Давид Карон, Қуддусдан Биньямин Гибли, Тел-Авивдан Иссер Харел ва янги ташкил этилган ташқи ишлар вазирлигининг сиёсий ташкилотини бошқарган Борис Гуриел. Ушбу йиғилишда Беери "Қария" (Бен-Гурионни орқасидан шундай деб аташган) "Шай" ни тарқатиб юборишга ва разведка хизматларини қайта ташкил этишга қарор қилганини эълон қилди.

Подполковник Беери "Разведка хизмати" ни (Шерут Модиин, ибронийча: שירות מודיעין) бошқарган ва Хаим Герцог унинг ўринбосари бўлди. Исроил Хавфсизлик агентлиги деб аталадиган контрразведкани Иссер Харел бошқарган, унинг ўринбосари Мудофаа вазирлигидан Иосеф Исроил эди. Бу хизматларнинг иккаласи ҳам Мудофаа вазирлигига бўйсунган. Исроилдан ташқарида разведка операциялари Ташқи ишлар вазирлигининг сиёсий бўлимига топширилган бўлиб, бу мақсадда Борис Гуриел бошчилигида "Тадқиқот бўлими" (Махлекет ҳа-Михкар) ташкил этилган.

Ҳарбий разведка ҳам, Гуриел бўлими ҳам Исроилдан ташқарида тўлақонли резидентура ташкил этишни бошлади. Аслида, чет елда разведка ишлари 1947 йилда, «Шай» разведка хизмати Иегуда Бен-Менахем бошчилигида ДААТ гуруҳини Европага юборганида бошланган. Ташқи ишлар вазирлигининг сиёсий бўлими ташкил этилгандан сўнг, Бен-Менахемнинг алоқалари Борис Гуриелга топширилди. Исроил разведкасининг биринчи расмий резидентураси 1948 йилда Римда ташкил этилган.

Барча махсус хизматлар устидан умумий кураторлик Реувен Шилоахга топширилди, унга ташқи ишлар вазирининг махсус масалалар бўйича маслаҳатчи мақоми берилди, ҳамкасблари эса унга «Жаноб Разведка» деб лақаб қўйишди.

«Хагана» томонидан 1937 йилда ташкил этилган тўртинчи ва алоҳида махсус ташкилот «Моссад ле-Алия Бет» (июр. המוסד לעלייה ב'‎) ёки шунчаки «Алия Бет» бўлиб, у яҳудийларнинг Фаластинга ноқонуний иммиграцияси билан шуғулланган. Маълум бўлишича, Исроил давлатининг ташкил этилиши яҳудийларнинг кўплаб мамлакатлардан чиқиб кетишини қонунилаштириш масаласини ал қилмади ва «Алия Бет» ўз ишини давом эттирди. Ушбу хизматга Шауль Авигур бошчилик қилди, у шунингдек, «Рехеш» (ибр. רכש)‎ агентлиги ёрдамида қурол-яроғ хариди библан шуғулланган.



Беери иши

1948 йил 30 июнда, Шаи тарқатиб юборилиши ва разведка хизматлари қайта ташкил этилиши эълон қилинган учрашувдан бир неча соат ўтгач, Иссер Беери ва Биньямин Гибли махфий маълумотларни Иорданияга инглизлар орқали ўтказишда гумон қилишган Исроил армияси капитани Меир Тувианскийни отиб ташлашни буюрди.

Иссер Беери, Бинямин Гибли, Aвраам Кидрон ва Давид Карон Тувианскийни ҳарбий дала суди томонидан ("кенгуру суди") суд қилишди ва у ўлимга ҳукм қилинди.  Туванскийга ўзини ҳимоя қилиш ва ҳукм устидан шикоят қилиш имкониятини бермасдан, ҳукм дарҳол амалга оширилди. Кейинчалик, Меир Тувианский вафотидан кейин оқланди, реабилитация қилинди ва ҳарбий шараф билан дафн қилинди. Тувинский Исроилнинг бутун тарихида суд ҳукми билан қатл этилган икки кишидан бирига айланди, иккинчиси 1962 йилда Рамлада осиб ўлдирилган ҳарбий жиноятчи нацист Адолф Эйхман эди.

1948 йил 14 майда Беери Хайфа мэри Аба Хушининг ёрдамчиси ва қариндоши Иегуда Амстерни жосусликда айблаб ҳибсга олди ва уни 76 кун давомида қийноққа солиб, Хушига тумат қилишга уринди. Амстер айб қўймасдан озод қилинди (1948 йил 1 августда) ва унинг иши бир неча йил давомида махфий сақланган. Кейинчалик маълум бўлишича, Беери Хушининг инглизлар фойдасига жосуслик қилгани ҳақидаги далилларни сохталаштирган.

1948 йил ёзида Беери ўз агенти - Али Кассемни ўлдиришни буюрди, у "икки томонга" ўйнашда гумон қилинган.

Ушбу воқеадан сўнг, Давид Бен-Гурион топшириғи билан тергов қўмитаси тузилди, у Беери фаолиятини ўрганиб чиқди, уни лавозимдан четлаштиришни тавсия қилди. Унинг ўрни Хаим Герцог ҳарбий разведка боши бўлди. Ҳарбий суд Иссер Беерини Кассемни ўлдиришда айбдор деб топилди ва уни оддий аскарликка туширди. Шундан сўнг, у Тувианскийнинг ўлими ва Амстернинг қийноқлари учун суд қилинди. 1949 йил ноябр ойида суд Беерини айбдор деб топилди. Аммо айбланувчининг аҳволи ва савияси инобатга олиниб, унга бир суткалик қамоқ жазоси тайинланди. Беери Исроилнинг биринчи президенти Хаим Вейцман томонидан авф этилди.

Беерининг ўзи ва унинг ўғли Итай кейинчалик "Катта Иссер" фақат Девид Бен-Гурионнинг буйруғини бажарганини даъво қилишди.

Беери иши Исроил разведка хизматлари ишини қонун устуворлиги остида олиб бориш учун муҳим прецедент бўлди. Беерининг разведка хизматларининг иши ва қонунга риоя қилиш бир-бирига мос келмаслиги ҳақидаги аргументи суд томонидан рад этилди.



Разведка ишларини мувофиқлаштириш

Реувен Шилоа бошчилигидаги "Разведка бўйича мувофиқлаштириш қўмитаси" (Ваадат рашей ха-Шерутим; ибронийча: ועדת ראשי השירותים) ёки қисқача "Вараш" 1949 йил апрел ойида биринчи марта йиғилган. Бу қўмита таркибига махсус хизматлар бошлиқлари, уларнинг ўринбосарлари ва полиция бош инспектори кирарди.

1949 йил 13 декабрда Бен-Гурион Ташқи ишлар вазирлигига махфий хатни имзолади, унда у Шилоах бошчилигидаги барча разведка хизматларини бош вазирга шахсий бўйсуниш билан ташкилий бирлаштиришни эълон қилди. "Разведка ва хавфсизлик хизматларини жамлаш ва мувофиқлаштириш марказий бошқармаси" ("ха-мосад Летэум") ташкил этилди. Реувен Шилоах Бош вазирнинг ташқи сиёсат ва стратегик масалалар бўйича маслаҳатчиси бўлди

Шилоах даврида жорий этилган разведка ишларининг баъзи анъаналари бугунги кунгача давом этмоқда. Хусусан, махсус хизматларнинг ходимлари сони жуда кам (Моссадда атиги 1200 киши, шу жумладан техник ходимлар мавжуд), аммо у жуда кўп миқдордаги ёлланган агентлардан фойдаланади, улардан фақат Моссаднинг ўзида 35 мингга яқини бор. Агентлардан ташқари, анъанавий равишда турли мамлакатлардан яҳудийлар орасидан жалб қилинган ихтиёрий ёрдамчилар - сайанимлар қўлланилади.



Жосуслар исёни

Гуриел ходимларининг функциялари ва баъзи шахсий хусусиятларининг такрорланиши 1951 йилда "Жосуслар исёни" деб номланган можарога олиб келди.

Бир томондан ҳарбий разведка ва Шабак, иккинчи томондан эса Гуриел бўлими ўртасидаги зиддият иш ва ҳаётга тубдан бошқача ёндашувлар туфайли юзага келди. Чиройли Артур лақабли Ашер Бен-Натан Ташқи ишлар вазирлигининг сиёсий бўлимида хорижда разведка операцияларини ўтказиш учун масъул бўлган. Беери лавозимидан четлатилиб, Хаим Герцог дипломатик ишга кетганидан кейин ҳарбий разведка бошлиғи лавозимига келган полковник Биньямин Гибли Европа резидентураларидан келган, қиммат ресторанларда овқатланадиган, катта маблағларни исроф қиладиган, лекин шу билан бир вақтнинг ўзида сифатли ахборот борасида ёмон натижаларга эришадиган Бен-Натан ва унинг одамларини жини суймасди. Гибли разведкачи камтарона, деярли пуританик ҳаёт тарзини олиб бориши керак, деб ҳисоблаган. Шабак раҳбари Иссер Харел томонидан қўллаб-қувватланган. Бу ҳақида Харел шундай ёзган:

Гуриел ва Бен-Натан махфий хизматларни ҳар қандай ноқонуний ва ахлоқсиз фаолиятни амалга ошириш учун восита сифатида кўришган. Улар Европадаги разведка ишларига романтик ва саргузашт нуқтаи назаридан қарашди. Улар ўзларини бу дунёдаги ягона мутахассис... ва ўзларини халқаро жосуслардек тутдилар - уйда шон-шуҳратда ва қонун ва қонунсизлик ўртасидаги сояда деб билишарди.

Ўз навбатида, Гуриелнинг тезкор ходимлари ўқимаган ва қўпол "ҳарбийлар ва полициячилар" дан нафратланишди ва улардан яхши разведкачи бўла олмайди, деб ҳисоблашарди.

1950 йилда Гибли ва Харел ўзларининг разведка ходимларини Исроилдан ташқарига жўнатишни бошладилар, сиёсий бўлим билан рақобатлашдилар ва Бен-Натан Иссер Харелнинг ваколат доирасига кириб, Исроилда хорижий ваколатхоналарнинг дипломатик почтасини очишни бошладилар. Харелнинг Бен-Гурионга шикоятидан сўнг, Борис Гуриел танбеҳ олди ва Исроилдаги барча фаолияти тақиқланди. Можаро дарҳол иш натижаларига ва айниқса бошқа мамлакатлар, хусусан, Италия ва Франциянинг дўстона разведка хизматлари билан ҳамкорликка таъсир қилди. Ишлар шу даражага етдики, Бен-Натаннинг европалик разведка ходимлари операция эҳтиёжларини баҳона қилиб, контрабанда билан шуғуллана бошладилар. Бу жанжаллар Бен-Гурионга етиб боргач, у ғазабланди ва разведка координатори Реувен Шилоахга бунга чек қўйишни буюрди. Натижада, Гуриел ишдан бўшатилди, Ташқи ишлар вазирлигининг тегишли бўлими тугатилди ва резидентларга энди Шилоах раҳбарлигида ишлашлари ҳақида хабар берилди.

Гуриел бу маълумотни хотиржам қабул қилди. Бироқ, 1951 йил 2 мартда Бен-Натан Швейцарияда унинг раҳбарлигида аввал ишлаган европаликларни Женева кўли бўйида тўплади ва улар аслида аввалги ишларини давом эттирмасликларини эълон қилиб, иш ташлашга киришдилар. Бен-Натаннинг ўзи Швейцарияда қолди ва унинг баъзи одамлари ҳатто Шилоахга ҳозирги операциялар ҳақидаги ҳужжатлар ва маълумотларни ўтказишдан бош тортдилар. Қўзғолон тез ва самарали тарзда бостирилди - Бен-Гурион кўмагида Маҳлекет Хамихкарнинг барча функциялари ҳарбий разведкага ўтказилди. Гибли тезда араб мамлакатларига кириб бориш учун "131-бўлим" ни шакллантирди ва кўпчилик оператив ходимлар ўз вазифаларига қайтишди.



1951 йилги қайта ташкил қилиш

Барча разведка функцияларини ҳарбийларга топшириш энг яхши қарор эмас эди: Европа резидентурасининг янги бошлиғи подполковник Мордехай Бен-Цур бу иш учун унчалик мос эмас эди, Гиблининг ўзи разведка фаолиятига қараганда диверсияга мойил эди.

1940-йилларнинг охири ва 1950-йилларнинг бошларида разведка хизматлари ишидаги муаммолар янги қайта ташкил этишни келтириб чиқарди - бу сафар АҚШ моделида. Бу схема бугунги кунда ҳам давом этмоқда.

Сиёсий бўлимнинг харобаларида Моссад номи остида машҳур бўлган "Разведка ва махсус вазифалар бўйича  институт" (ибронийча המוסד למודיעין ולתפקידים מיוחדים). Бош вазирга тўғридан-тўғри бўйсунадиган Реувен Шилоах директори этиб тайинланди.

1951 йил 2 мартда Бен-Гурион буйруғи билан хорижда разведка фаолиятини олиб бориш учун мустақил марказий орган тузилди. Бу орган "Ҳа-Рашут" ("Бошқарув") деб номланган. Хоим Яари унинг раҳбари этиб тайинланди. Ташкил этилганидан бери Ҳа-Рашут Моссаднинг асосий бўлими бўлиб келган ва бошқа иккита разведка хизматининг ҳам штаб-квартирасида, ҳам операцион даражасида вакилларини ўз ичига олган. Шундай қилиб, Моссад Ташқи ишлар вазирлигининг бўйсунишидан чиқиб, бош вазир бошчилигига ўтди ва ҳукумат бошлиғи аппаратига киритилди. 1957 йилгача Моссад операцион бўлинмаларига эга эмасди, шунинг учун у фақат бошқа разведка хизматларининг тезкор ходимларини жалб қилган ҳолда операцияларни амалга ошириши мумкин эди.

Ҳарбий разведка ҳам қайта ташкил этилди. "Шерут Модиин" ўрнига у Агаф Модиъин шел мате ҳа-клали (ибронийча: אגף המודיעין‎) - "Бош штаб разведка бошқармаси" - ёки қисқартирилган "АМАН" деб номланди ва Исроил мудофаа кучлари Бош штабга бўйсунди. У қуруқликдаги кучлар, ҳаво кучлари ва денгиз флотининг разведкасини бошқарган. Ҳарбий қарши разведка функциялари (дала хизматлари бундан мустасно) Исроил Бош хавфсизлик хизмати - Шабакга ўтказилди. Гибли АМАН раҳбари бўлиб қолди. Ҳарбий разведкага Исроил оммавий ахборот воситаларини цензура қилиш ҳам ишониб топширилган ва АМАН шу кунгача бу иш билан шуғулланади.

СССР ва Шарқий блок мамлакатларидаги яҳудийларнинг аҳволини ҳисобга олган ҳолда Алия Бет фаолияти қониқарсиз деб топилди. Шунинг учун 1951-йил июн ойида "Алия Бет" ўрнига "Яҳудийлар билан алоқалар бюроси" (ибронийча: נתיב - לשכת הקשר) ташкил этилган бўлиб, у "Натив" номи билан машҳур бўлган, яҳудийларнинг бошқа мамлакатлардан чиқиб кетишида уларга ёрдам бериш Моссадга топширилди. Натив бюро Бош вазирга бўйсунди ва Авигур унинг раҳбари бўлиб қолди. Натив 1990-йилларнинг охирида разведка хизмати мақомини йўқотди.



Давр якунлари

1952 йилгача бўлган давр разведка хизматларининг кўплаб қайта ташкил этилиши ва уларнинг дастлабки шаклланиши билан боғлиқ ўсиб бораётган оғриқлар билан тавсифланади. Бу ташқи сиёсий вазиятнинг ўзгариши ва янги разведка хизматлари олдига қўйилган вазифаларнинг мураккаблиги билан боғлиқ эди - ҳарбий ҳаракатлардан тортиб, душманлик шароитида давлатни ҳимоя қилишгача. Бироқ, 1953 йилда Буюк Британиянинг Бирлашган Разведка Маркази (JIC) "Исроил полицияси ва хавфсизлик хизматларининг хавфсизлик стандартлари юқори бўлиб, Британиянинг ўқитиш ва операция усулларига асосланган" деб таъкидлади. Учта асосий разведка агентлигининг тузилиши, Улардан бири (ҳарбий разведка) Бош штаб бошлиғига ва у орқали мудофаа вазирига бўйсунади, қолган иккитаси (сиёсий разведка ва ички хавфсизлик хизмати) бевосита бош вазирга бўйсунади ва ўша пайтдан бери ўзгаришсиз қолди.



1952-1962 йиллар даври

«Моссад»га бош бўлган Реувен Шилоах яъши назариётчи бўлсада, лекин амалиётчи сифатида ноль эди. Шилоах бировнинг жойини эгаллаб турганини ўзи ҳам тушунарди ва 1952 йил 12 сентябрда истеъфо берди.

Шундан сўнг, Моссад директори ва айни пайтда барча разведка хизматларининг куратори лавозимини 1963 йил 26 мартгача ушбу лавозимда қолган Иссер Харел эгаллади. Девид Бен-Гурион Харелни "Мемуне" (ибронийча: ממונה‎ - масъул) деб атаган. У бир вақтнинг ўзида разведка бошлиқларининг қўшма қўмитасига раислик қилган ва бош вазирнинг мудофаа ва хавфсизлик масалалари бўйича маслаҳатчиси бўлган. 11 йил давомида Харел давлатдаги иккинчи рақамли одам бўлиб, барча разведка хизматларини якка ўзи бошқарган ва фақат бош вазирга ҳисобот берган. Харел Моссадга келганида, ташкилот ходимлари 12 кишини, 1963 йилга келиб - тахминан 1200 кишини ташкил этди.



Лавон иши

1954 йилда ҳарбий разведка Мисрда муваффақияциз диверсия операциясини уюштирди, шундан сўнг 13 агент қўлга олинди. Икки нафари ўз жонига қасд қилган, икки нафари Миср суди томонидан осилган, иккитаси далил йўқлиги сабабли озод қилинган, қолганлари эса узоқ йиллар қамоқда ўтирган.

Натижада, Исроилда мамлакат тарихидаги энг йирик сиёсий жанжаллардан бири авж олди, у 1954 йилдан 1964 йилгача давом этган Лавон иши ёки «Шармандали иш» (Эсек Биш) деб аталади. Ҳарбий разведка раҳбари Биньямин Гибли ва Мудофаа вазири Пинхас Лавон муваффақиятсизликда бир-бирини айблади. Гибли у Лавоннинг буйруғига биноан ҳаракат қилганини даъво қилди, лекин Лавон буйруқ бермаганлигини ва Гибли унинг орқасидан ҳаракат қилганини айтиб, рад этди. Натижада, 1955 йилда иккаласи ҳам ўз лавозимларини йўқотдилар ва ким ҳақ эканлиги номаълум бўлиб қолди. 1960 ва 1964 йилларда мос равишда Лавон ва Бен-Гурионлар ташаббуси билан ишни қайта кўриб чиқишга уринишлар бўлди. Натижада ҳукмрон «Мапай» партияси ичида низо келиб чиқди ва Бен-Гурионнинг ўзи истеъфога чиқди.

«Сусанна» операциясининг муваффақиятсизлиги Иссер Харелнинг Моссадда ҳарбий разведкадан мустақил бўлинмаларни ташкил этишни бошлашига сабаб бўлди. Моссад операциялари департаментини Хавфсизлик хизматидан Харел билан бирга келган Авраам Шалом ва Рафи Эйтан бошқарган. 1958 йилда Мисрда ишлаган ҳарбий разведка зобити Аври Элад фош этилгандан сўнг, Харел Моссад учун нафақат разведка, балки диверсия фаолиятини ҳам амалга ошириш ҳуқуқини олди.



Хрушчевнинг маърузаси

Исроил разведка хизматларининг энг машҳур операцияларидан бири 1956 йилда Никита Хрушчевнинг КПСС 20-съездида "Шахсга сиғиниш ва унинг оқибатлари тўғрисида" ги махфий маърузасини қўлга киритиш эди. Ҳисобот Полшадан ПАП ахборот агентлиги журналисти Виктор Граевский туфайли қўлга киритилди, у ҳужжат нусхаларидан бирини Исроил элчихонасига топширди.

Маърузани ўқиб чиққач, Бен-Гурион бир неча йилга хато қилган ҳолда башоратли иборани айтди:

«Агар бу рост бўлса, 30 йилдан кейин Совет Иттифоқи бўлмайди» — Давид Бен-Гурион

Давид Бен-Гурионнинг розилиги билан Шабакнинг ўша пайтдаги раҳбари Амос Манор маъруза матнини АҚШ Марказий разведка бошқармаси контрразведка бошлиғи Жеймс Англитонга топширди. 1943 йилдан бери Стратегик хизматлар идорасининг Европа бўлимида хизмат қилган Англетон уруш пайтида ўзи учун фойдали маълумот манбаи бўлган сионистларга ишонган. 1951 йилдан бошлаб, Марказий разведка бошқармаси Шилоаҳ билан ҳамкорлик шартномасини тузганидан бери, Англетон Исроил разведка агентликлари билан фаол ишлаган. Хрушчевнинг ҳисоботини олгач, Англетон Исроилнинг ишончли иттифоқчиси ва Америка разведка ҳамжамиятидаги энг ашаддий тарафдорига айланди.



КГБ маърузани Ғарбга ким берганини аниқлай олмади

1956 йил 4 июнда Хрушчевнинг маърузаси Марказий разведка бошқармаси бошлиғи Аллен Даллеснинг санкцияси билан Нью-Йорк Таймс газетасида чоп этилди. Ўшандан бери Исроил Марказий разведка бошқармаси билан разведка маълумотларини алмашиш имкониятига эга бўлди.



Сиёсий қотилликлар

Исроил разведка хизматларининг биринчи "мақсадли йўқ қилиш" операцияси 1956 йил 13 июлда Ғазо секторидаги Миср разведкаси бошлиғи, Исроилга қарши кўплаб террорчилик ҳаракатларининг ташкилотчиси полковник Мустафо Ҳафизнинг ўлдирилиши эди. Ҳофизни унга берилган китобга ўрнатилган бомба портлатиб юборди. Бир неча кундан кейин Миср ҳарбий разведкасининг Иорданиядаги резиденти, полковник Салоҳиддин Мустафо худди шу тарзда ўлдирилди. Уларга қарши операцияларни Исроил ҳарбий разведкаси раҳбари Йегошафат Харкаби режалаштирган ва амалга оширган. Девид Бен-Гурион ушбу "совуқ қонли қотилликлардан" норози бўлганлиги ва Исроил кейинги 6 йил давомида "мақсадли йўқ қилиш" ни амалга оширмагани ҳақида маълумотлар мавжуд.

Вазият 1960-йилларнинг охири ва 1970-йилларнинг бошларида, Исроил ва исроилликлар радикал Фаластин гуруҳлари томонидан оммавий террор нишонига айланганда ўзгарди. 1972 йил сентябр ойида Мюнхен Олимпиадасидаги терактдан сўнг, Моссад Бош вазир Голда Меирдан ушбу ҳаракатнинг барча иштирокчиларини топиш ва йўқ қилиш вазифасини олди. Ливан ва Норвегияда терроризмга алоқадор бўлмаган бир нечта одам ўлдирилган бўлса-да, вазифа бажарилди. Ҳужум ташкилотчиларидан биринчиси Абдул Ваил Зуайтер 1972 йил 16 октябрда отиб ўлдирилган. 1973 йил июнига келиб, турли манбаларга кўра, Моссад рўйхатидаги 17 кишидан 12 ёки 13 киши ҳалок бўлган. Йўқ қилинганларнинг энг охиргиси, "Қора сентябрь" ташкилоти раҳбари Абу Ияд Мюнхен ҳаракатидан 19 йил ўтиб, 1991 йилда ўз сафдошлари томонидан ўлдирилган.

Ўшандан бери Моссад ва бошқа Исроил разведка хизматлари мунтазам равишда террорчилик ташкилотлари раҳбарларини, шу жумладан мамлакат ташқарисида йўқ қилиш операцияларини ўтказдилар. Ушбу турдаги энг машҳур операциялардан бири 1988 йил 17 апрелда Моссад, «Сайерет Маткал» махсус кучлари ва «Шаетет 13» томонидан Тунисда Фатҳ ҳарбий раҳбари Абу Жиҳоднинг ўлдирилиши эди.

1992 йил Кўрфаз уруши вақтида Исроилнинг ракеталар билан ўққа тутилишига қасос сифатида Саддам Ҳусайнга суиқасд режалаштирилган.



«Лакам»

1957 йилда Исроил разведка ҳамжамиятида яна бир ташкилот пайдо бўлди - "Илмий алоқалар бюроси" (ибронийча: הלשכה לקשרי מדע, Лишка ле-кишреи мада), қисқартирилган "Лакам". Унинг ташкил этилиши Исроилнинг ядро қуролига эга бўлиш истаги билан боғлиқ эди. Лакамнинг ташкил этилиши шу қадар махфийлик билан ўралган эдики, ҳатто ўша пайтдаги барча разведка хизматларининг куратори Иссер Харел ҳам унинг мавжудлиги ҳақида билмаган ва Лакам бошлиғи Разведка хизматлари раҳбарлари қўмитасининг аъзоси бўлмаган ва у Бош вазир билан фақат алоқада бўлган.

Дастлаб «Лакам»га Димонада қурилаётган ядро реакторининг хавфсизлиги ва махфийлигини таъминлаш вазифаси топширилган, аммо кейинчалик «»Лакам Исроилга зарур ядровий компонентларни олишини таъминлади ва 1979 йилдан кейин ушбу разведка хизматига ядровий соҳада юқори технологиялар ҳақида маълумот олиш топширилди.

1981 йилгача Лакамни Бинямин Блумберг, кейинги беш йилда Рафи Эйтан бошқарган.



Исраэл Беер иши

1953 йилда Амос Манор контрразведка бошлиғи этиб тайинлангач, ушбу разведка хизмати СССР ва унинг иттифоқчиларидан жосусликка катта эътибор бера бошлади. Бу саъй-ҳаракатлар бир қатор агентларнинг фош этилишига олиб келди. Бунгача, 1950 йилда Польша фойдасига жосусликда айбланиб, уч нафар ҳарбий хизматчи, 1956 йилда Ташқи ишлар вазирлигидаги совет агенти Зеев Авни ва 1960 йилда Чехословакия разведкасида ишлаган физика профессори Курт Ситта ҳибсга олинган эди.

Иссер Харел умуман сўлчилардан ва хусусан коммунистлардан шубҳаланиб, уларни СССРнинг потенциал агентлари деб ҳисобларди. Мапай партияси аъзоси полковник Исраэл Беернинг иши бу қўрқувлар асосли эканлигини кўрсатди.

Полковник Беер кўплаб мукофотларга эга бўлган Исроилда энг кўп мукофотланган ҳарбийлардан бири эди. У бош вазир Девид Бен-Гурионнинг ҳарбий маслаҳатчиси бўлган, Мудофаа вазирлигининг бош тарихчиси бўлиб ишлаган ва махфий архивларга кириш ҳуқуқига эга эди. 1961 йил 1 апрелда унинг ҳибсга олиниши Харелнинг буйруғи билан контрразведка томонидан ўрнатилган саккиз йиллик кузатув натижаси эди. Маълум бўлишича, Беер Исроилга келишидан олдин Вена шаҳрида ёлланган ва кўплаб ҳужжатларни, жумладан Бен-Гурионнинг шахсий кундалигидан бир қанча саҳифаларни совет разведкасига топширган. Бу Исроилда бундай юқори мартабали амалдор томонидан хиёнат қилган биринчи ҳолат эди. Беер 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинди ва 1966 йил 1 майда қамоқда вафот этди.



Эйхманнинг ўғирланиши

1960 йилда Исроил разведка хизматлари Иккинчи жаҳон уруши даврида "Яҳудийлар масаласининг якуний ечими" учун масъул бўлган ва миллионлаб яҳудийларнинг йўқ қилинишига бевосита масъул бўлган нацист уруш жиноятчиси Адолф Эйхманни Аргентинадан топдилар.

Экстрадиция қилиш бўйича очиқ дипломатик талаб унинг навбатдаги ғойиб бўлишига олиб келишидан қўрқиб, Моссад бош вазирнинг хабари билан Эйхманни ўғирлаб кетиш ва Исроилга олиб келишни ташкил қилди. Операцияни шахсан Моссад директори Иссер Харел бошқарган. Исроилда Эйхман судланди ва ўлимга ҳукм қилинди. Бу Исроил суд тизими томонидан чиқарилган ва Исроил давлатининг бутун тарихида амалга оширилган ягона ўлим ҳукми, 1948 йил 30 июнда қотиллик деб тан олинган Меир Тувианскийнинг "кенгуру суди" бундан мустасно.

Эйхманни ўғирлаган "яҳудий кўнгиллилари" эмас, балки Моссад агентлари эканлиги расмий тан олиниши фақат 2005 йилнинг февралида пайдо бўлган ва Эйхманни қўлга олишда қатнашганларнинг тўлиқ рўйхати фақат 2007-йилнинг январида чоп этилган.

Эйхманнинг ўғирланиши Иккинчи жаҳон урушидан кейин жазодан қутулиб қолган нацистларга қарши ягона операция эмас эди. Баъзи маълумотларга кўра, Исроил разведка хизматлари Холокостда иштирок этган мингдан ортиқ одамни ўлдирди. Шу билан бирга, Исроил разведкачилари қимматли разведка маълумотлари эвазига собиқ нацистларни озод қилган бир неча ҳолатлар мавжуд.



Давр якунлари

Исроил разведка хизматларида 1952 йилдан 1962 йилгача бўлган ўн йил "мемун даври" деб номланди, чунки бундан олдин ҳам, ундан кейин ҳам бир қўлда бундай куч тўпланишига йўл қўйилмаган. Айнан шу даврда разведка хизматлари бугунги кунда машҳур бўлган шаклни олди: Аман, Шабак ва айниқса, Моссад оммавий бўлган бир қатор мураккаб ва кенг кўламли операциялар туфайли нафақат минтақавий, балки бутун дунё бўйлаб шуҳрат қозонди. 1963 йилгача бўлган давр "кашшоф" сифатида тавсифланади, бу шахс учун жуда катта роль ўйнайди. Разведка хизматларида ҳали тажриба ва ўрнатилган анъаналар йўқ эди, аммо Исроил разведкачилари ўз мақсадларига эришиш йўлларини қатъият билан изладилар ва уларни топдилар. Ўша даврнинг ўзига хос хусусияти ходимларнинг ўз ишига садоқати эди

1963-1980 йиллар даври



Амитнинг ислоҳотлари

1963 йил 26 мартда Бош вазир Бен-Гурион билан зиддият туфайли барча разведка хизматларини назорат қилувчи Моссаднинг доимий раҳбари Иссер Харел истеъфога чиқди. Моссаднинг янги директори ҳарбий разведка бошлиғи генерал-майор Меир Амит эди, унинг раҳбарлик услуби аввалгисидан тубдан фарқ қиларди.

Разведка хизматлари ўртасида аниқроқ тақсимланган вазифалар, компьютерлаштириш жорий этилди, стратегик режалаштириш ва ваколатларни тақсимлаш ташкил этилди. Амитнинг ислоҳотлари Олти кунлик уруш пайтида, Исроил разведкаси ғалаба учун зарур бўлган душман ҳақида деярли ҳамма нарсани билган пайтда ўз самарасини берди. Бунга Мисрдаги Моссад агентлари Волфганг Лоц ва Суриядаги Эли Коэн алоҳида ҳисса қўшди.

Урушдан кейин разведка хизматлари, биринчи навбатда, Моссад ва Шабак, Фаластин террор ташкилотлари, хусусан, Фаластин Озодлик Ташкилоти фаолиятига эътиборини кучайтиришга мажбур бўлди. 1967 йил охирига келиб, Ғарбий Соҳил ва Ғазо сектори Шабак ахборотчиларининг зич тармоғи билан қамраб олинди, бу эса ушбу ҳудудларда қуролли араб қўзғолонига биринчи уринишнинг олдини олишга имкон берди. 1972 йилда Шабак бир қатор терактлар ва саботажларни тайёрлаётган исроиллик чап қанот экстремистларининг Мацпен гуруҳини ҳибсга олди.

1972 йил кузида терроризм таҳдидининг кучайиши муносабати билан Бош вазирнинг терроризмга қарши кураш масалалари бўйича маслаҳатчиси лавозими ташкил этилди, унга ҳарбий разведканинг собиқ раҳбари Аарон Ярив тайинланди. Бугунги кунга келиб, Бош вазир девонида терроризмга қарши кураш бўйича бутун бир бюро мавжуд.



Бен-Барка иши

1960-йилларнинг ўрталарига келиб Исроил Марокаш билан алоқалар ўрнатди, бу мамлакатни тан олган кам сонли араб давлатларидан бири эди. Жумладан, икки давлат разведка хизматлари ўртасида алоқалар ўрнатилди. 1965 йилда Марокаш қироли Хасан II Европада Марокаш мухолифати етакчиси Махди Бен-Баркани қўлга олишда ёрдам сўраб Меир Амитга мурожаат қилди. Исроил-Марокаш муносабатларининг бузилиши таҳдиди остида, Амит Бен-Баркани Женевадан Парижга жалб қилишга ёрдам берди, у ерда у француз разведка хизмати ходимлари SDECE томонидан ҳибсга олиниб, Марокаш разведка хизматларига топширилди. Бен-Барка 1965 йил 2 ноябрда Париж чеккасидаги виллада ўлдирилган.

Моссаднинг Бен-Баркининг ўғирланишига алоқадорлиги Франция президенти Шарл де Голлни ғазаблантирди ва Исроил-Франсия муносабатларига сезиларли таъсир кўрсатди. Исроилнинг ўзида оммавий жанжалнинг олди олинди, аммо Бош вазир Леви Эшколнинг разведка ва терроризмга қарши маслаҳатчиси бўлган Иссер Харел 1963 йилдан бери Харел билан муносабатлари кескинлашган Меир Амитнинг истеъфосини талаб қилди. Натижада, Харелнинг ўзи истеъфога чиқди, бу сафар ниҳоят хавфсизлик идораларидаги ишини якунлади.



Агранат комиссияси

1973 йил 6 октябрда Миср ва Сурия кутилмаганда Исроилга ҳужум қилди, Қиёмат куни уруши бошланди, бунинг натижасида мамлакат оғир моддий ва инсоний йўқотишларга учради, давлатнинг мавжудлиги таҳдид остида қолди.

1974 йилда Кнессет Исроилнинг урушга тайёр эмаслиги сабабларини текшириш учун комиссия тузди. Судья Шимон Агранат бошчилигидаги комиссия армия раҳбарияти ва ҳарбий разведка ходимлари айбдор деган хулосага келди.

Якуний ҳисоботда айтилишича, Моссад Мисрнинг 6  октябрь куни Исроилга ҳужум қилиш нияти ҳақида ўз вақтида огоҳлантириш олган, бироқ ҳарбий разведканинг бундай ҳужум содир бўлмаслиги ҳақидаги қатъий фикри Моссад раҳбариятига ҳам, сиёсий етакчи давлатларга ҳам кўр-кўрона таъсир қилган.

Якуний ҳисоботда айтилишича, Моссад Мисрнинг 6  октябрь куни Исроилга ҳужум қилиш нияти ҳақида ўз вақтида огоҳлантириш олган, аммо ҳарбий разведканинг бундай ҳужум содир бўлмаслиги ҳақидаги қатъий фикри Моссад раҳбариятига ҳам, сиёсий етакчи давлатларга ҳам кўр-кўрона таъсир қилган.

Комиссия хулосалари натижасида Бош штаб бошлиғи Девид Элазар, Жанубий ҳарбий округ қўмондони генерал Шмуел Гонен, ҳарбий разведка бошлиғи Эли Зейра ва унинг ўринбосари (разведка маълумотларини таҳлил қилиш бўлими бошлиғи) Аре Шалев ишдан бўшатилди. АМАН (Анаф-6)даги Миср сектори бошлиғи подполковник Йони Бандман ва Жанубий ҳарбий округда разведка учун масъул бўлган подполковник Девид Геделия разведка билан боғлиқ лавозимларда фойдаланиш тавсия этилмаган. Комиссия ҳисоботларида ҳарбийлар айбланган бўлса-да, бош вазир Голда Меир 1974 йилда истеъфога чиқди.

Ушбу урушдан кейин разведка идоралари араб мамлакатларига ва олинган маълумотларнинг ишончлилигини текширишга кўпроқ эътибор беришни бошладилар. Яна бир оқибат "Қиёмат куни синдроми" бўлди, ўшанда разведка Кемп Девид битими тузилгунга қадар Анвар Садатнинг тинч ниятларига сўнгги дақиқагача ишонмаган. Унинг 1977 йил ноябр ойида Исроилга ташрифи арафасида армия тўлиқ шай ҳолатга келтирилди, чунки Исроилда навбатдаги кутилмаган ҳужумдан қўрқиш кенг тарқалган эди.

Бундан ташқари, разведка маълумотларини янада баҳолаш учун Ташқи ишлар вазирлиги қошида Сиёсат тадқиқотлари маркази, 1999 йилда эса Бош вазир ҳузурида хавфсизлик бўйича алоҳида маслаҳатчи ҳукумат органи сифатида Миллий хавфсизлик кенгаши ташкил этилди.



Давр якунлари

Бу даврда Моссаднинг аҳамияти Меир Амитнинг ислоҳотлари натижасида ҳам, ҳарбий разведка билан боғлиқ муваффақиятсизликлар ва жанжаллар туфайли ҳам кескин ўсди. Исроил разведка ҳамжамиятида жаргон қисқартмалар машҳур бўлди: «BA» — Before Amit (Амитдан олдин) ва «AM» — After Meir (Меирдан кейин).

Ҳарбий разведканинг ёмон ишлаши нафақат ҳарбий, балки сиёсий вазиятнинг ҳам ўзгаришига олиб келди. "Лавон иши" нинг натижаси нафақат жанжалга бевосита алоқадор бўлганларнинг, балки Девид Бен-Гурионнинг ўзи ҳам истеъфога чиқиши эди. Агранат комиссиясининг хулосалари, бошқа нарсалар қатори, Голда Меир ҳукуматининг истеъфога чиқишига олиб келди, шунингдек, 1977 йилда давлатнинг 30 йил ичида биринчи marta ҳокимиятдан истеъфога чиқишига сабаб бўлган омиллардан бирига айланди. Исроилда Менахем Бегин бошчилигидаги ўнг қанот Ликуд партияси ҳокимиятга келди.

1970-йилларнинг охирига келиб, разведка хизматлари ўзларининг қораланган обрўсини мустаҳкамладилар. 1979 йилда АҚШ нинг Теҳрондаги элчихонасидан олинган Марказий разведка бошқармасининг махфий ҳисоботида шундай дейилган:

«Исроил разведка ва хавфсизлик хизматлари дунёдаги энг яхшилари қаторига киради. Тажрибали кадрлар ва кучли техник база уларнинг ишининг юқори самарадорлигини таъминлайди; улар маълумот тўплаш ва таҳлил қилишнинг ажойиб қобилиятини намойиш этадилар ...» — АҚШ Марказий разведка бошқармаси.



1980-йилларнинг можаролари

Умуман олганда, 1980-йилларда бир қатор воқеалар натижасида Исроил разведка хизматларининг обрўси ва нуфузи сезиларли даражада ёмонлашди.



Поллард иши ва Вануну иши

1985 йил 21 ноябрда АҚШ ҳарбий-денгиз кучлари разведкаси таҳлилчиси Жонатан Поллард Вашингтонда ҳибсга олинди ва у Лакам учун ишлаган исроиллик жосус бўлиб чиқди. Поллард умрбод қамоқ жазосига ҳукм қилинди. Полларднинг 30 йил давомида озод этилишига эришиш учун қилинган барча уринишлар АҚШ ҳукумати томонидан қатъий рад жавобига учради. 2015 йил 20 ноябрда Поллард 30 йиллик қамоқдан сўнг озодликка чиқди. Поллард ҳикоясидан сўнг, Исроил Қўшма Штатларга қарши ҳар қандай жосусликдан воз кечишини ва бу борадаги ҳар қандай айбловларни қатъиян рад этишини айтди.

1986 йилда исроиллик ядро техниги Мордехай Вануну Sunday Times газетаси орқали бутун дунёга Исроилда ядро қуроли борлиги сирини ошкор қилди. Димонадаги реактор хавфсизлиги учун масъул бўлган "Лакам" Вануну қўриқланадиган объектга камера олиб киргани ва уни узоқ вақт давомида суратга олганини пайқамади. Шабак, ўз навбатида, Ванунунинг чет элга чиқиб кетганини ўткахию юборди. Вануну Римда Моссад агентлари томонидан ўғирлаб кетилган ва Исроилга олиб кетилган.

Ушбу икки муваффақиятсизликдан сўнг, Лакам тарқатиб юборилди, унинг раҳбари Рафи Эйтан ишдан бўшатилди ва Лакамнинг функциялари бошқа хизматларга ўтказилди.



Йўналиш рақами 300, 300-маршрут

1984 йил апрел ойида Шабак ходимлари томонидан ҳибсга олинган фаластинлик террорчиларнинг ўлдирилиши билан боғлиқ катта жанжал юз берди.

12 апрел куни тўрт нафар террорчи Тел-Авивдан Ашкелонга 300-йўналиш бўйлаб кетаётган йўловчилар билан тўла автобусни олиб қочди. Автобус штурм билан қўлга олинди, террорчилар йўқ қилинди. Кейинчалик маълум бўлишича, тўрт нафар террорчидан иккитаси зарарсизлантирилгандан кейин отиб ўлдирилган. Тергов давомида мазкур иш бўйича Шабакнинг юқори лавозимли ходимлари томонидан ёлғон гувоҳлик бериш ҳолатлари ҳам аниқланган. Бу Исроилда катта шов-шувга сабаб бўлди ва разведка хизматлари фаолиятини тартибга солиш масаласини кўтарди.

Ушбу жанжал натижасида Шабак бошлиғи Авраам Шалом, унинг ўринбосари Реувен Ҳазак ва яна 13 ходим 1986 йил июн ойида истеъфога чиқди. 1996 йилда Шабак операциялар бўлими бошлиғи Эҳуд Ятом, ўша пайтдаги Моссад директори Дани Ятомнинг укаси, Авраам Шаломнинг буйруғи билан содир этилган бу қотилликни тан олди.

Шабакнинг нохуш хатти-ҳаракатларини текширишни истеъфодаги судья Моше Ландау бошчилигидаги ҳукумат комиссияси давом эттирди. Маълум бўлишича, хавфсизлик хизмати нафақат террорчиларга, балки жосусликда гумон қилинган фуқароларга нисбатан ҳам ноқонуний усуллар, жумладан қийноқлар қўллаган. 1971 йилдан бери Шабак ходимлари мунтазам равишда судда ёлғон гапиришади ва юқори раҳбарият буни билишган ва бу ёлғонларни яширган. 1964-1974 йилларда Шабакни бошқарган, нафақадан чақириб олинган Йосеф Ҳармелин сиёсатчилар, судялар ва журналистларга нисбатан можаролар ва шикоятлар натижасида кадрлар билан боғлиқ кескин вазиятдан сўнг яна ташкилотга раҳбарлик қилди ва тартибни тиклашга муваффақ бўлди.



Клингберг иши

1983 йил январ ойида Шабак Маркус Клингбергни ҳибсга олди, у 1957 йилдан 1975 йилгача Несс Сионада жойлашган Исроил Биологик тадқиқотлар институти раҳбарининг ўринбосари сифатида СССРга кимёвий ва биологик ҳарбий дастурлар ҳақида маълумот узатган. Клингберг Исроилнинг оммавий қирғин қуролларидан мудофаа соҳасидаги имкониятларига путур етказгани учун мамлакат хавфсизлигига катта зарар етказди. Клингбергнинг ҳибсга олингани фақат 1991 йилда, у 8 йил қамоқда ўтирганида маълум бўлди. Клингберг Исроил тарихидаги энг хавфли совет жосуси саналади. Клингберг ҳибсга олинганидан кейин 15 йил ўтиб қамоқдан чиқди ва 2015 йилдан ўлимигача Парижда яшаб, Исроил армиясида подполковник сифатида пенсия олган.



Давр якунлари

Журналистлар Дан Равив ва Йосси Мелман «Исроил разведка хизматлари тарихи» китобида шундай ёзган:

«Исроил фуқаролари ўзларининг махфий хизматларига деярли ишонмай қўйишди. Моссад, Шабак ва АМАН ўз тинчлигини ҳимоя қилаётганига ишонган исроилликлар тунлари тинч ухлаш ўрнига, зулмкор шубҳалар билан қийналиб, у ёқдан бу томонга ўгирилиб чарчади» — Дан Равив, Йосси Мелман. «Исроил разведка хизматлари тарихи»

Ҳарбий разведканинг собиқ раҳбари, генерал Шломо Газитнинг таъкидлашича, бу даврда "ҳам таҳлилий, ҳам операцион даражаларда профессионаллик камроқ эди". Айни пайтда маълум бўлдики, разведка хизматлари устидан фақат ижро ҳокимияти томонидан назорат қилиниши салбий оқибатларга олиб келади. Айниқса, муаммолардан бири юқори мартабали разведка ходимларини лавозимга кўтариш сиёсати бўлиб, сиёсатшунос Ури Бар-Йосефнинг фикрига кўра, 1980-йилларнинг бошигача ҳар доим партиявий фикрларга асосланган эди.



1990-йиллар

1980-йилларда бошланган разведка хизматлари фаолиятидаги муаммолар 1990-йилларгача давом этди. Муваффақиятсизликлар, айниқса, Моссад ташқи разведка хизмати ходимларини тез-тез безовта қила бошлади.



Моссад муваффақиятсизликлари

1991 йилда Моссад агентлари Никосияда Эрон элчихонасида тинглаш мосламаларини ўрнатаётганда ҳибсга олинган. 1995 йилда Москвадаги Моссад резиденти Реувен Динел собиқ ГРУ ходимларидан махфий ҳужжатларни олаётганда ҳибсга олинди.

1997 йилда Иорданияда Хамас террорчилик ташкилоти етакчиси Холид Машаалнинг ҳаётига суиқасд қилишга муваффақиятсиз уриниш амалга оширилди ва кўп йиллар давомида Моссадни алдаб, гўёки ёлланган суриялик генералидан олинган деб уйдирма маълумотларини бериб келган Иегуда Гилнинг фирибгарлиги фош этилди.

1998 йил феврал ойида Моссад ходими Ицхак Бен-Тал Швейцарияда Эроннинг БМТдаги ваколатхонасини тинглашга уринаётганда ҳибсга олинди.

Ушбу жанжаллар билан боғлиқ ҳолда, 1998 йил 24 февралда Моссад директори Дани Ятом истеъфога чиқди.



Ицхак Рабиннинг ўлдирилиши

Ўн йилликнинг энг катта инқирози 1995 йил 4 ноябрда ўнг қанот экстремист Игал Амир томонидан Исроил Бош вазири Ицхак Рабиннинг ўлдирилиши бўлди. Мамлакатнинг юқори амалдорларини ҳимоя қилиш учун масъул бўлган Шабак хавфсизлик хизмати учун бу ташкилотнинг бутун тарихидаги энг шармандали саҳифа бўлди.

Шабак раҳбарияти хатти-ҳаракатларини олдиндан айтиб бўлмайдиган ёлғиз террорчининг версиясини айтди, аммо полиция ва разведка хизматлари Игал Амирнинг ниятлари ҳақида огоҳлантириш олгани, аммо негадир уларни ҳисобга олмаганлиги ҳақида бир қатор далиллар мавжуд. Шу муносабат билан, Исроилда унинг тахминий иштирокчилари Игал Амирдан фойдаланган фитна ҳақида бир қатор версиялар пайдо бўлди.



Давр якунлари

1980-1990 йиллардаги разведка хизматлари фаолиятидаги инқироз Исроил жамиятини қонунчилик билан тартибга солиш ва уларнинг ишини мустақил назорат қилиш зарурати бор деган фикрга олиб келди. Хусусан, машҳур исроиллик сиёсатшунос, фан доктори Александр Эпштейн шундай ёзган эди:

«Мутлақ махфийликка асосланган, мунтазам ташқи назорат механизмига эга бўлмаган разведка хизматлари ва шунга ўхшаш ташкилотлар турғунликка маҳкум ва шу нуқтаи назардан Шабак ва Моссаднинг кўплаб муваффақиятсизликлари тасодифий эмас, балки табиийроқ кўринади. Бизнингча, айнан профессионал ташкилотлар ҳар кимнинг кўз ўнгида ўз имижини сақлаб қолиш учун доимо ташвишланмаслиги керак, бироқ айни пайтда босма ва электрон оммавий ахборот воситаларининг тинимсиз назорати остида бўлган, инқироз шароитида фаолият юритиш учун энг мос бўлган профессионал ташкилотлардир. Ташқаридан танқидга очиқ ва бошқа элиталар назорати остидаги элита тузилмаларининг бундай бошқаруви бошқа бошқарув шаклларига қараганда бугунги кунда Исроил жамиятининг эҳтиёжларини қондиради» — Александр Эпштейн, Михаил Урицкий, газета Вести (приложение Вести-2)

Ушбу ёндашувлар 1999 йилда амалга оширила бошлади.



XX аср охири — XXI аср бошлари

Ҳукуматнинг 1999 йил 7 мартдаги 4889-сон қарорига мувофиқ, Бош вазир девони таркибида Исроил Бош вазири ва ҳукумати ҳузуридаги миллий хавфсизлик масалалари бўйича марказлашган маслаҳат органи бўлган Миллий хавфсизлик кенгаши (МАЛАЛ) ташкил этилди. Ушбу органнинг биринчи раҳбари этиб захирадаги генерал-майор Девид Иври тайинланди. Кенгашнинг вазифаларига Бош вазирга қарорлар ишлаб чиқиш ва қабул қилишда ёрдам бериш, шунингдек, разведка хизматлари фаолиятига нисбатан уларнинг бажарилишини назорат қилиш киради.

1999 йилда Исроил Олий суди биринчи марта разведка хизматлари фаолиятини тартибга солувчи меъёрий ҳужжатни қабул қилди, унда қийноқларни қўллаш тақиқланган. Бунгача разведка хизматлари фақат раҳбариятнинг ички кўрсатмалари ва кўрсатмаларига таянган ҳолда ҳар қандай қонунчилик доирасидан ташқарида ҳаракат қилган. Бу анъана бундай тартибга қарши бўлган Давид Бен-Гурион давридан бери сақланиб қолган. 2002 йил 21 февралда Кнессет тегишли қонунни қабул қилди. 2004 йилда хавфсизлик ходимлари учун батафсил кўрсатмалар билан яна бир қонун қабул қилинди

Хорижий разведка Моссад араб давлатларига замонавий қуроллар етказиб берилишига қатъий қаршилик қилмоқда. Шундай қилиб, 2005 йилда Исроил Россиянинг "Искандер-Э" оператив-стратегик ракеталарини Сурияга етказиб беришни тўхтатишга муваффақ бўлди, бу эса "ракета жанжали" деб аталадиган келишувга оид маълумотларни сиздирди.

2006 йилда Ливандаги уруш ҳарбий разведка соҳасида кескин ислоҳотларга туртки берди. АМАН аналитик гуруҳларнинг янги бўлинмасини, разведка маълумотларини таҳлил қилишнинг тубдан янги тизимини жорий қилди ва кон бўлинмалари ва таҳлилчилар ўртасидаги алоқаларни кучайтирди. Аммо ислоҳотларнинг асосий мақсади сиёсатчилар ва разведка таҳлилчилари ўртасида мулоқот ва ўзаро алоқаларни ўрнатишдир. Ҳарбий фанлар академияси профессори Александр Кондратевнинг сўзларига кўра, янги тизим "нафақат разведка маҳсулотларининг сифати ва ишончлилигини ошириш, балки ўз разведка маълумотларини сиёсатчиларга тўғридан-тўғри тақдим этиш имконини беради, илгари бундай бўлмаган".



Истиқболли вазифалар

Эрон

Ироқда Саддам Ҳусайн режимининг қулаши билан Исроил учун асосий ташқи таҳдид Эрон айланиб, унинг президенти Маҳмуд Аҳмадинежод "Исроилни ер юзидан йўқ қилишни" ёки "Уни Европа, АҚШ, Канада ёки Аляскада яратишни" таклиф қилган, Ливаннинг Ҳизбуллоҳ террорчи гуруҳини молиялаштиради ва қуроллантиради ва баъзи экспертларнинг фикрига кўра, ядро қуролига эга бўлишга интилади.

Исроил разведкаси Эронга алоҳида эътиборни 1990-йилларда, 1986 йилда Ливан осмонида уриб туширилган исроиллик штурман Рон Арад олиб кетилгани маълум бўлганида кўрсатди. 2001 йилда Исроил Бош вазири Ариэл Шарон разведка бошлиқлари билан Эроннинг ҳарбий таҳдиди бўйича йиғилиш ўтказди.

2002 йил сентябр ойида Моссад раҳбари бўлган генерал-майор Меир Даган ислом фундаменталистларига ва биринчи навбатда Эронга қарши тўғридан-тўғри ҳаракатлар учун маълумот тўплашдан Моссадни ўзгартира бошлади. Унинг таъкидлашича, Моссад "иккинчи рақамли ташқи ишлар вазирлиги эмас, балки разведкадир".

2003 йил июл ойида ноаниқ шароитда тадқиқот марказидаги портлашда Эроннинг етакчи баллистик ракета конструктори Али-Маҳмудий Миманд ҳалок бўлди. Портлаш Шиҳоб-3 баллистик ракеталари тизимларини синовдан ўтказиш вақтида юз берган. Норасмий равишда Эрон портлашда Исроил разведка хизматлари иштирок этган бўлиши мумкин деб ҳисоблайди.

2007 йил 7 февралда Истанбулда Эрон мудофаа вазирининг собиқ ўринбосари ва Ислом инқилоби қўриқчилари корпуси қўмондони генерал Али Ризо Аскарийнинг ғойиб бўлишида Моссаднинг алоқаси бор деган тахминлар мавжуд. Бир ой ўтгач, генерал Қўшма Штатларда пайдо бўлди ва у ерда бошпана сўради.



Хамас

2000-йилдан бери Исроил армиясининг Ғазо секторидан олиб чиқиб кетилиши ва терактлар сонининг ортиши разведка хизматлари ва айниқса, Шабак учун янги муаммоларни келтириб чиқарди. Вазият, айниқса, 2007 йил июн ойида ХАМАС Ғазо секторини тўлиқ назоратга олганидан кейин кескинлашди. Баъзи кузатувчиларнинг фикрича, бу Ғазо секторининг "анархия ва терроризм анклавига" айланишига олиб келди. Бироқ, Исроилда разведка хизматлари ва полициянинг иши туфайли режалаштирилган терактларнинг қарийб 97% нинг олди олинди. Разведка хизматлари ишининг юқори сифатини таҳлилчилар Исроил томонидан 2008 йил 27 декабрдан 2009 йил 20 январгача Ғазо секторида ўтказган "Қуйма қўрғошин" ҳарбий операцияси натижаларига кўра қайд этишди.



Терроризм тенденциялари

2004 йил 27 сентябрда Шабак иккинчи интифида бошланганидан бери Исроилдаги терроризмга оид маълумотлар ва тенденцияларни таҳлил қилган ҳисоботини эълон қилди. Ҳисоботда исломий террорчиларнинг мақсадли ҳужумлари натижасида исроиллик тинч аҳолининг оммавий нобуд бўлгани, террорчилик ҳужумларини уюштиришда нафақат Яҳудия, Самария ва Ғазо аҳолиси, балки исроиллик арабларнинг иштироки ҳамда алоҳида террорчилик гуруҳлари ўртасидаги ҳаракатларни мувофиқлаштириш кучайгани қайд этилган. Исроил хавфсизлик хизматлари томонидан амалга оширилган иштирокчиларнинг оммавий ҳибсга олинишига жавобан, Яҳудиянинг терроризмнинг мафкуравий ва ташкилий маркази сифатидаги ролини сақлаб қолиш, Ливан шиа ташкилоти Ҳизбуллоҳнинг Исроилдаги террорчилик ҳаракатларида фаол иштирок этиши қайд этилди.



Ўнглар экстремизми

Нисбатан яқинда пайдо бўлган муаммолардан бири Исроилнинг яҳудий аҳолисининг бир қисми ўнг қанот экстремизмидир. Унинг тарихи Британия мандати давридаги инглизлар ва арабларга қарши бир қатор терактлар билан танилган Иргун ва ЛЕҲИ (Штерн тўдаси) яширин яҳудий ташкилотларига бориб тақалади. Ўнг қанот экстремистлар томонидан индивидуал ҳаракатлар 1983-1984 йилларда содир бўлган, энг шов-шувли иш юқорида айтиб ўтилган Бош вазир Ицхак Рабиннинг ўлдирилиши эди. 1990-йилларда Шабак фаолиятининг муҳим йўналишларидан бири терроризмга мойил ўта ўнг яҳудий гуруҳлари фаолиятини бостириш эди.

Ушбу ҳис-туйғуларнинг кучайиши ҳукуматнинг Осло келишувлари ва бир томонлама ажралиш дастурини амалга ошириш натижасида хавфсизлик муаммоларини тубдан ҳал қила олмаслиги, шунингдек, Исроил аҳолисининг бир қисми фикрига кўра, бир томонлама имтиёзлар билан боғлиқ. 2008 йил октябр ойида Мудофаа вазири Эхуд Барак Яҳудия ва Самария аҳоли пунктларида тартибни сақлаш ва кўчманчилар ўртасида экстремизмга қарши курашиш учун идоралараро бўлинма тузди.